Caché: Videobanden zonder afzender

Het allereerste beeld dat regisseur Haneke in Caché voorschotelt, is een totaalshot van een gegoede Franse wijk met zoninval. Er komt een fietser voorbij, een man loopt, een vrouw stapt uit de deur van het witte huis waar we zicht op hebben. Dat ziet er al met al gemoedelijk uit. Totdat er twee stemmen hoorbaar zijn. De man en vrouw die we horen (Georges en Anne, gespeeld door Franse steracteurs Daniel Auteuil en Juliette Binoche) leveren enigszins bezorgd commentaar bij wat we zien. Ze zijn de bewoners van het huis dat in beeld is. We blijken namelijk naar dezelfde video-opname van hun huis te kijken als zij gelijktijdig in hun woonkamer afspelen. Een videoband die anoniem bij de voordeur is achtergelaten. Met dit gegeven is de toon gezet. Een goed begin is nog altijd het halve werk. De film is amper van start en we zijn al misleid door wat we dachten dat een rustiek plaatje was. Dat zal ons leren, zomaar vertrouwen op de vredigheid die we dachten te zien.

Het is te vergelijken met het begin van David Lynch's Blue Velvet: vers gemaaide gazonnetjes in buitenwijken, onmiddellijk gevolgd door krioelend ongedierte onder de oppervlakte van het gras. Om deze Lynchvergelijking door te trekken: laten er nu ook verontrustende, anoniem afgeleverde, videobanden voorkomen in een andere David Lynch film, de nauwelijks te bevatten breinbreker Lost Highway.

Dat beide mannen schijnbaar toevallig met videobanden op de proppen komen, werpt een vergelijking op tussen twee grootmeesters die je anders niet zo snel naast elkaar gelegd zou hebben. Maar zie daar, als chroniqueurs van het slechte geweten (het slechte geweten van de welgestelde klasse, de elite) blijken Haneke en Lynch al die tijd verwant te zijn geweest. Het is alleen hun uitwerking die behoorlijk tegengesteld is: Lynch's universum wordt veelal gekenmerkt door surreële, nachtmerrieachtige taferelen, Haneke uit zich daarentegen in sobere, strak gekadreerde, realistische beelden. De een gebruikt de werkelijkheid voor zijn wrange sprookjes, de ander presenteert de werkelijkheid als wrang sprookje. Of nou, misschien presenteert hij de werkelijkheid ook gewoon zoals we die zouden zien als we onze ogen niet zouden sluiten. Haneke gebruikt je onherroepelijke focus op het filmdoek om alsnog onder je oogleden te kunnen kruipen.

Highbrow whodunit

Het gebruik van videobanden zonder afzender klinkt op het eerste gehoor als een doortrapt thrillertrucje. Bij elk stilstaand shot kan je je namelijk gaan afvragen of dit ook door de anonieme filmer wordt vastgelegd. Hebben we weer te maken met een opname die bij het welgestelde koppel Anne & Georges en hun puberzoon is gedeponeerd? Hiermee verwerft Haneke de eigenaardige luxepositie dat er in beeld eigenlijk niets hoeft te gebeuren om spanning te creëren.

Menig Hollywood executive zou jaloers zijn op zo'n horrorconcept, maar in het geval van Haneke gaat het niet om thriller of horror. Zoals altijd werpt hij liever een ethisch vraagstuk op. Spelend met schakeringen tussen wat goed en slecht zou zijn, kantelt hij wat af in de rolverdelingen. Wie is er slachtoffer en wie is er dader? Wie wordt er nu eigenlijk belaagd? Dergelijke thema's worden in Caché toegankelijk verpakt. Noem het een highbrow whodunit.

De antwoorden die worden gegeven, worden rijkelijk overschaduwd door de huiveringwekkende vragen. Zo vindt Hanekes film een weg naar je hoofd. Alsof je naar huis wordt gestuurd met een paar videobanden die je nog maar eens door moet nemen.

Deze recensie is eerder verschenen op de site van Film1.